یادمه بچه که بودیم، یه تبلیغ خیلی بامزه بود که برای کاهش مصرف برق ساخته شده بود. یه جمله توی این آگهی بود که هنوزم توی ذهنمه:

«هرگز نشه فراموش، لامپ اضافی خاموش»

شما هم یادتونه؟ حالا اگه به جای این تبلیغ از یه متخصص برق و الکترونیک دعوت میکردن که سخنرانی کنه و برای حرف‌هاش دلیل علمی بیاره، به نظرتون چقدر احتمال داشت حرفش توی ذهنمون بمونه؟ می‌دونید چرا؟ چون جملات هم قافیه و موزون بهتر در خاطر آدم‌ می‌مونه و این یعنی اثر قافیه به مثابه دلیل.

سوگیری شناختی قافیه به مثابه دلیل یعنی چه؟

قبلا گفتیم که روانشناس‌ها یه ‌سری خطاهای ذهنی رو شناسایی کردن که باعث میشن توی تصمیم‌گیری، استدلال یا ارزیابی‌هامون از واقعیت دور بشیم. به این خطاهای ذهنی می‌گن سوگیری شناختی. «اثر قافیه به عنوان دلیل» هم یکی از این سوگیری‌های شناختی محسوب میشه. این اثر باعث میشه که افراد جملات قافیه‌دار رو بهتر به خاطر بسپارن، بیشتر تکرار کنن و راحت‌تر باور کنن.

یعنی سوگیری شناختی اثر قافیه به‌مثابه دلیل باعث می‌شه عبارتی که موزون هستن، از عبارت مشابهی که همون مفهوم و معنا رو می‌رسونه فقط قافیه نداره، صادقانه‌تر و دقیق‌تر شناخته بشه. انگاری ذهن گول قافیه رو می‌خوره و هرجا قافیه باشه، مغز آدمیزاد باورش می‌کنه.

ما آدم‌ها موقع حرف زدن و نوشتن از عبارات و جملاتی استفاده می‌کنیم که هم فرم/صورت خاصی دارن و هم مفهوم و معنای خاصی دارن. شاید فکر کنین فرم و معنا دو موضوع متفاوتن ولی واقعیت اینه که آدم‌ها ذاتا جملات و عباراتی رو که فرم زیباتری داشته باشن، معتبرتر و معنادارتر می‌دونن. چون اثر قافیه به عنوان دلیل باعث می‌شه اعتبار کلام رو با ویژگی‌های زیبایی‌شناسی اون بسنجیم.

چرا افراد دچار این سوگیری شناختی میشن؟

دلایل زیادی هست که چرا قافیه به عنوان دلیل روی افراد تاثیر می‌زاره. چندتا از دلایل مهم رو با هم بررسی می‌کنیم:

1. قافیه باعث زیباتر شدن کلام میشه

می‌شه گفت اثر قافیه به مثابه دلیل یه‌جور میان‌بر ذهنیه. زیبایی‌شناسی باعث میشه افراد راحت‌تر یه سری حرف‌ها رو قبول کنن؛ مخصوصا توی شرایط و موقعیت‌هایی که فرد انگیزه یا دلیل قانع‌کننده برای اثبات موضوع یا تخصص کافی نداره.

پس هرچه کلام زیباتر، قابل قبول‌تر.

2. با داشتن قافیه، کلام شیوا و سلیس می‌شود.

جملات آهنگین راحت‌تر توی ذهن می‌مونن و راحت‌تر به خاطر میان. یعنی پردازش اطلاعات موزون و قافیه‌دار برای ذهن آسون‌تره. هرچقدر هم که پردازش اطلاعات آسون‌تر باشه، بیشتر احتمال داره به صحت و درستی اون اطلاعات باور داشته باشیم.

3. عبارات قافیه دار بیشتر تکرار میشن.

استفاده از قافیه باعث می‌شه افراد جملات رو راحت‌تر به خاطر بسپارن و به خاطر زیبایی کلامی، بیشتر اون‌ها رو تکرار کنن. وقتی موضوعی مدام تکرار می‌شه و افراد بیشتر با اون مواجه می‌شن، راحت‌تر اون موضوع رو باور می‌کنن و جزئی از باورهاشون می‌شه.

اهمیت و کاربرد قافیه به مثابه دلیل

بیایید چندتا از کاربردهای اثر قافیه به مثابه دلیل توی زندگی روزمره و فضای کسب‌وکار رو بررسی کنیم.

این اثر توی اکثر کتاب‌های کودکانه رعایت میشه. چون بچه‌ها شعر رو بهتر حفظ میکنن و راحت‌تر به یاد میارن و مدام تکرار میکنن. و هرچیزی که بیشتر تکرار بشه، راحت تر باورش میکنیم. یعمی اصول اخلاقی و کارهای خوب و بد رو در قالب شعر به بچه‌ها یاد میدیم (شعر حسنی نگو بلا بگو رو یادتون میاد؟). البته اثر قافیه به مثابه دلیل فقط در مورد بچه‌ها نیست بلکه در مورد آدم بزرگ‌ها هم همینه. مطالعات نشون دادن که اثر قافیه فارغ از سن، جنسیت، نژاد و ملیت روی همه انسان‌ها تاثیر میزاره.

استفاده از قافیه و کلمات موزون می‌تونه یه ابزار مفید آموزشی باشه به دانش‌آموزها کمک کنه مطالب را بهتر به خاطر بسپارن. از اونجایی که وزن و قافیه حفظ کردن اطلاعات رو آسون‌تر می‌کنه، می‌شه از قافیه سازی به‌عنوان ابزاری برای یادگیری مطالب درسی استفاده کرد. می تونید اطلاعات کلیدی رو طوری حفظ کنید که قافیه دار باشه. این کار باعث جذابیت آموزش هم میشه. پس اگه موسسه آموزشی دارید یا معلم هستید، حتما ازش استفاده کنید.

از قافیه توی بازاریابی، شعارهای تبلیغاتی و برندینگ استفاده می‌شه؛ چون تبلیغاتی که قافیه دارن به یاد موندنی‌تر، دوست‌داشتنی‌تر و متقاعد کننده‌تر می‌شن. برای همین اثر قافیه به مثابه دلیل توی بازاریابی هم اهمیت پیدا می‌کنه و با استفاده از قافیه می‌شه راحت‌تر افراد رو به خرید محصول ترغیب کرد. همین الان اگه فکر کنید کلی مثال از تبلیغات این مدلی به ذهنتون میاد.