قبل اینکه کسی رو قضاوت کنی، با کفشهاش راه برو
همهمون از دوران مدرسه و اجرای برنامه سرصف، خاطره داریم. کافی بود دانشآموزی که میرفت سرصف تا برنامه اجرا کنه (یا حتی مدیر یا ناظم) یه تپق بزنه تا همه از خنده ریسه بریم. خیلیامون توی دلمون میگفتیم اگه من جای این بودم، خیلی بهتر اجرا میکردم. تا این که یه روز نوبت خودمون شد و حس و حال اون لحظه رو با تموم وجودمون درک کردیم. فهمیدیم دیدن جمعیت از اون بالا میتونه چه استرسی به آدم بده. این قضاوت کردن بدون درنظر گرفتن شرایط یه آدم، یهجور تمایل رفتاری تو وجود همه آدمهاست که بهش میگن سوگیری شناختی فقدان همدلی (Empathy gap bias)
اصل فقدان همدلی یعنی چه؟
اصل فقدان همدلی یه خطای ذهنیه که باعث میشه وضعیت روحی و فکری متفاوت با وضعیت فعلی خودمون رو درست درک نکنیم. یعنی وقتی یه فرد توی وضعیت روحی خاصی هست (مثلا فرض کنین آرومه و احساس آرامش داره) نمیتونه آدمی رو خوب درک کنه که توی شرایط روحی متفاوتی قرار داره و عصبی و مضطربه، در نتیجه در مورد اون فرد دچار قضاوت اشتباه میشه. حتما این جمله رو شنیدین یا با خودتون گفتین «فلانی فقط دنبال دعوا میگرده!» چون براتون عجیبه چرا نباید دنبال گفتگو و راهحل مسالمت آمیز باشه.
طبق اصل فقدان همدلی، افراد نقش محرکهای احساسی و هیجانی (مثل گرسنگی، استرس، اضطراب، ترس و غیره) رو توی تصمیمگیری و رفتار رو نادیده میگیرن.
اصل فقدان همدلی فقط در مورد قضاوت رفتارهای دیگران نیست. ما خیلی اوقات توی ارزیابی رفتارهای گذشته یا آینده خودمون دچار فقدان همدلی میشیم. یه دلیلی که خیلی از برنامهریزیها برای شروع ورزش یا رژیم غذایی یا برنامه یادگیری یه مهارت خاص با موفقیت پیش نمیره همینه که موقع برنامه ریختن توی شرایط روحی مطلوبی هستیم و همه چیز رو ایدهآل فرض میکنیم. مثلا وقتی واسه خودمون برنامه غذایی میچینیم کاملا سیر هستیم و تصور نمیکنیم اگه با شکم گرسنه با دیدن خوراکیهای خوشمزه وسوسه بشیم چه عکسالعملی نشون میدیم. فرضمون اینه که منطقی برخورد میکنیم و از خوردن شیرینی یا تنقلات چشمپوشی میکنیم. اما واقعیت اینه وقتی با دیدن خوراکی مورد علاقمون وسوسه میشیم خودمون رو گول میزنیم حالا یه بار که چیزی نمیشه!
چرا دچار فقدان همدلی میشویم؟
دلیل اصلی اینکه افراد فقدان همدلی رو تجربه میکنن اینه که فرایند درک و یادگیری به شرایط وابسته است، یعنی نحوه پردازش اطلاعات و تصمیمگیری فرد به شدت به وضعیت ذهنی ما در زمان رویداد بستگی داره.
هرچند ما تصور میکنیم فقط با براساس عقل و منطق تصمیم میگیریم، اما در واقعیت خیلی تحت تاثیر احساسات، هیجانات و شرایط روحی لحظهای مون هستیم. این موضوع روی پیشبینی رفتارهامون توی آینده، ارزیابی عملکردمون توی گذشته و قضاوت در مورد رفتارهای دیگران اثر میگذاره.
مثلا وقتی از موضوعی عصبانی هستیم، تصور این که اطرافیانمون به اون موضوع هیچ اهمیتی نمیدن، برامون سخت میشه،
چطور از فقدان همدلی اجتناب کنیم؟
سوگیری فقدان همدلی دلیل اصلی حرفهای آزاردهنده، ارتباطات ناموفق و فرصتهای از دسترفته است. برنامهریزیهاتون برای آینده، نحوه صحبت با دیگران و سرزنش کردن خودتون همه تحت تاثیر این خطای شناختی انجام میشه.
ما نمیتونیم مانع از تاثیر احساسات روی رفتارهامون بشیم، پس باید احساساتمون رو به رسمیت بشناسیم و موقع برنامه ریختن برای آینده یا ارزیابی رفتارهای دیگران، این نکته رو در نظر داشته باشیم که احساسات و حالات هیجانی فرد روی تصمیماتش و نحوه عملکردش تاثیر میذاره و ما حالش رو درک نمیکنیم. تاثیر احساسات به قدری شدیده که به منطق فرد هم غلبه میکنه. حالا که نمیتونیم احساساتمون رو خاموش کنیم، باید بپذیریم که چندان موجودات منطقی نیستیم و هیجانات لحظهای میتونن رفتارهامون رو تغییر بدن.
همین که اصل فقدان همدلی رو بشناسیم و آگاه بشیم چطور که چطور روی رفتارمون تاثیر میذاره، باعث میشه کمتر دچار این سوگیری شناختی بشیم. برای اجتناب از این خطای ذهنی، میشه موارد زیر رو امتحان کرد:
- وقتی میخواین برای آینده برنامه بریزین، به عقب برگردین و ببینین در شرایط مشابه چه واکنشی نشون دادین. آخرین باری که تصمیم گرفتین رژیم بگیرین، تا در یخچال رو باز کردین و چشمتون به جعبه شیرینی افتاد چه کار کردین؟
- اگه میخواین رفتار فرد دیگهای رو قضاوت کنین یا حتی رفتار آینده خودتون رو مجسم کنین، سعی کنین حالات روحی به جز حالت فعلی تون رو تصور کنین. مثلا اگه آروم و خونسرد هستین تصور کنین اگه استرسی و عصبانی باشین چطور برخورد میکنین؟
- گاهی به جای اینکه خودتون رو جای فرد دیگه بزارین، تصور کنین اگه کس دیگهای غیر از خودتون توی اون موقعیت قرار داشت، چطور رفتار میکرد. با این کار خودتون رو از موقعیت جدا میکنین.
در بعضی موارد، اصل فقدان همدلی تاثیر بزرگی روی زندگی شخصی و شغلی افراد میذاره. توی چنین موقعیتهایی درگیرش میشید:
- صاحبان کسبوکار و مدیرها
- ارتباط با کارمندان
- برنامهریزی سازمانی، سرمایهگذاری و بودجهبندی
- پیگیری شکایات و نارضایتیهای مشتریان
- فروشندگان به عنوان کسانی که با مشتری تعامل و ارتباط مستقیم دارن
- افرادی که میخوان برای مهارت یا عادت جدیدی برنامه بریزن
- افرادی که میخوان عادتی رو (مثل سیگار کشیدن) ترک کنن
- والدین در تربیت بچهها مراقب باشن که احساسات و حالات روحی بچهها رو در نظر بگیرن.
حرف آخر
اصل فقدان همدلی یه سوگیری شناختیه که باعث میشه شرایط روحی متفاوت با وضعیت فعلی خودمون رو خوب درک نکنیم. برای کاهش تاثیر اصل فقدان همدلی باید بپذیریم که احساسات روی رفتارهامون تاثیر داره و ما میتونیم از راههای مختلفی برای کاهش فقدان همدلی استفاده کنیم.
سوگیری شناختی (Cognitive Bias) چیه؟
3. اثر ایکیا
6. اصل زیان گریزی و 5 تکنیک ساده برای افزایش فروش
8. سوگیری هزینه هدر رفته و تاثیرش روی تصمیمگیری
9.سوگیری شناختی خطای هاله ای (یه خطای معروف و پرکاربرد)
10. اثر نتیجه معکوس یا اثر پس زدگی | شنیدین میگن حرف مرد یکیه؟
12. سوگیری شناختی اثر فریبگر یا اثر طعمه | راز افزایش فروش
13. اثر قافیه به مثابه دلیل | یه سوگیری جالب و بامزه
14. اثر حقیقت واهی | ما چه چیزایی رو باور میکنیم؟
15. قاعده اوج-پایان | روش ثبت خاطرات
16. سوگیری شناختی اثر عجیب و غریب
17. اصل فقدان همدلی
18. اثر خوشبینی
19. سوگیری تاییدی و موفقیت شغلی
20. خطای شناختی خوشه انگاری | وقتی قوه تخیل فعالی داریم!
21. خطای برنامه ریزی
22. نفرین دانایی | چرا فهمیدن حرف آدمهای متخصص سخته؟
23. سوگیری حمایت از انتخاب | با انتخابهای اشتباهتون چیکار میکنید؟
24. سوگیری تمرکز بر اخرین اطلاعات + 3 راهکار بیزینسی
25. مغالطه قمارباز و حدسهای اشتباهمون
26. مغالطه دست داغ