اطلاعات غلط با تکرار کردن تصحیح نمیشن، باور می‌شن

به نظرم دوران شیوع کرونا بیشتر از هر زمان دیگه نشون داد چطور اطلاعات غلط توی جامعه پخش می‌شه و مردم هم چقدر سریع باور می‌کنن. مثل اینکه اون اوایل میگفتن کرونا تو آب‌وهوای گرم کمتر منتقل می‌شه، یا هزارجور مشاوره که چی بخورین و چی کار کنین تا کرونا نگیرین یا زود خوب بشین، از حموم آب داغ و شستن بینی با آب نمک گرفته تا تجویز ادرار شتر و نیش زنبور!!! فقط کافیه به یک منبع موثق مثله سازمان بهداشت جهانی رجوع کنین تا مطمئن بشین تمام این ادعاها غلط بودن و تنها راه پیشگیری از کرونا علاوه‌بر تزریق واکسن کووید19، شستن مداوم دست‌ها، استفاده از ماسک و رعایت فاصله اجتماعی هست.

این ماجرای اخبار کذب و اطلاعات غیرعلمی در مورد کرونا که خیلی سریع بین مردم دست‌به‌دست می‌شد، یه نمونه‌ی خیلی خوب از اثر حقیقت واهی (Illusory truth effect) هستش.

سوگیری شناختی اثر حقیقت واهی یعنی چی؟

اگه مدام در معرض اطلاعات نادرست قرار بگیریم، احتمالش بیشتر می‌شه که اونها رو باور کنیم. اطلاعات تکراری و غلط، معتبرتر از اطلاعات جدید تلقی می‌شن و این یعنی اثر حقیقت واهی.

همه‌ی باورها و دانسته‌های ما درست نیستن. هنوز خیلی از آدم‌های اطرافمون به خرافات و افسانه‌ها اعتقاد دارن، با وجود این‌که هیچ دلیل منطقی یا علمی براشون ندارن. یه دلیلش می‌تونه این باشه که مدام این خرافات و شایعات رو از بزرگ‌ترها یا بقیه شنیدن.

اثر حقیقت واهی چرا اتفاق می‌افتد؟

چرا تکرار یک واقعیت باعث می شه ما باورش کنیم؟ اثر حقیقت واهی مثل بقیه‌ی خطاهای شناختی، مثل میان‌بر ذهنی عمل می‌کنه، در واقع مغز برای اینکه انرژی کمتری مصرف کنه و داده‌های کمتری رو پردازش کنه، همون اطلاعات قبلی رو می‌پذیره. یادمون باشه فکر کردن مخصوصا اگر تفکر انتقادی باشه خیلی کار سختیه و انرژی زیادی رو از مغز می‌گیره. مطالعات میگن مغز انسان حدود 20٪ از انرژی فرد رو مصرف می‌کنه با اینکه فقط 2٪ از وزن بدن رو مغز تشکیل می‌ده.

وقتی پردازش یه موضوع آسون‌تر باشه، مغز انرژی کمتری مصرف می‌کنه، در نتیجه ترجیح می‌ده موضوعی رو بپذیره که راحت فهمیده بشه. توی یکی از پژوهش‌ها از شرکت‌کننده‌ها خواسته بودن درست و غلط بودن یک‌سری جمله رو تشخیص بدن. جملاتی که با رنگ‌های واضح‌تر و فونت‌های خواناتر نوشته شده بودن، بیشتر به عنوان جملات درست انتخاب شده بودن، چون پردازش این جمله‌ها برای مغز آسون‌تر بود.

اثر حقیقت واهی توی زندگی روزمره

اثر حقیقت واهی ثابت می‌کنه که چرا اخبار جعلی و ساختگی مورد توجه عموم قرار می‌گیره و بعد پذیرفته می‌شه. وقتی با افرادی برخورد می‌کنیم که اخبار ساختگی رو باور کردن با خودمون فکر می‌کنیم چقدر این افراد ساده‌لوح و زودباورن. اما حقیقت اینه که اثرحقیقت واهی به ضریب هوشی فردی ارتباطی نداره و برای همه اتفاق می‌افته. مطالعات روانشناسی ثابت کرده همه ما اگه یه خبری رو بارها و بارها بشنویم یا بخونیم، دیگه به نظرمون جعلی و ساختگی نمیاد. تحقیقات زیادی راجع به این موضوع انجام شده و از افراد خواستن تیترهای خبری رو بسنجن. اون اخباری که تکراری بودن و قبلا شنیده شده بودن، از اخبار جدید بیشتر امتیاز گرفتن.

اثر حقیقت واهی به خوبی نشون می‌ده چرا تبلیغات این‌قدر تاثیر گذارن و چرا تبلیغات به یه ابزار قدرتمند برای کنترل طرز فکر و سبک زندگی مردم تبدیل شده. یه مطلب هرچقدر نادرست و نامعتبر باشه، اگه به اندازه کافی از رسانه‌های جمعی و مطبوعات تکرار بشه، مردم باورش می‌کنن.

متخصصان بازاریابی و تبلیغات، اثر حقبقت واهی رو خوب می‌شناسن و برای فروش زیاد از این نکته استفاده می‌کنن. برای خود من خیلی وقتا پیش اومده بار اول که تبلیغ یه محصولی رو دیدم به نظرم حتی مسخره اومده ولی بعد چندبار دیدن و شنیدن اسمش، امتحانش کردم.

تازه اگه این شعارهای تبلیغاتی و سیاسی با اثر قافیه به مثابه دلیل هم همراه شه، یعنی تو قالب جملات آهنگین و قافیه دار ساخته بشه، اثرش باز بیشتر هم می‌شه.

حرف آخر

جورج اورول رمانی داره به اسم 1984. توی این رمان جامعه‌ای رو به تصویر می‌کشه که یه حزب سیاسی سرکوب‌گر به مردم حکومت می‌کنه. شعار این حزب اینه «جنگ، صلح است. آزادی، بردگی است. جهل، قدرت است.» به گفته اورول تبلیغات این حزب تا جایی پیش می‌ره تا مردم باور کنن سیاه، سفیده و فراموش کنن که خلاف این ادعا درست بوده و کم‌کم سیاه رو سفید بشناسن.

مغز ما اونقدری که تصور می‌کنیم بی‌نقص عمل نمی‌کنه و گاهی به سوگیری شناختی دچار می‌شیم. اثر حقیقت واهی ما رو به بیراهه می‌بره و حتی درک ما از گذشته رو تغییر می‌ده. مغز طوری طراحی شده تا کمتر انرژی مصرف انرژی کنه و ما نباید تقصیر را به گردن رسانه‌های اجتماعی یا هر چیز دیگه بندازیم. باید سعی کنیم درباره اطلاعاتی که به دستمون می‌رسه فکر کنیم و اون‌ها رو زیر سوال ببریم، تا اصل حقیقت واهی کمتر توی تصمیم‌گیری‌های مهم زندگی‌مون تاثیر بذاره.