چند ثانیه چشماتون رو ببندین و پنج سال آینده رو تصور کنین. چی به ذهنتون می‌رسه؟ زندگی خانوادگی‌تون و روابط عاطفی‌تون رو چطور می‌بینین؟ پیشرفت‌تون رو توی تحصیل و شغل چطور؟ اوضاع مالی‌تون بهتر شده یا بدتر؟ سلامت جسمی‌تون چطوره؟

هرکس تعریف خودشو از خوشبختی داره اما همه دوست دارن آینده‌شون رو بهتر از امروز تصور کنن. کسی احتمال نمیده بی‌کار بشه یا ورشکسته بشه. کسی احتمال نمی‌ده به مریضی‌های سختی مثله آلزایمر یا سرطان دچار بشه و خیلی‌ها احتمال نمی‌دن تو زندگی مشترک و روابط عاطفی‌شون دچار مشکل بشن. اما آمارهای رسمی (مثل آمار بیکاری، بیماری‌های مزمن مثل سرطان و آمار طلاق) چیز دیگه‌ای میگن. ما انسان‌ها به‌طور ذاتی تمایل داریم حوادث تلخ و منفی رو توی آینده خودمون لحاظ نکنیم. چون به آینده خوش‌بین هستیم. و این یه سوگیری شناختیه به اسم «اثر خوشبینی (Optimism bias)»

سوگیری اثر خوش‌بینی چیه

توانایی پیش‌بینی اتفاق‌های آینده یکی از ویژگی‌های مهم ذهن انسانه. با پیش‌بینی حوادث آینده می‌تونیم برای روزهای سخت آماده بشیم و تا حد امکان جلوی ضرر رو بگیریم. اما وقتی نوبت پیش‌بینی فردا، هفته بعد، سال بعد یا ده سال بعد می‌رسه، ذهن انسان دچار نوعی سوگیری شناختی می‌شه و احتمال رویدادهای مثبت رو بیشتر از حد معمول برآورد می‌کنه و احتمال رویدادهای منفی رو دست کم می‌گیره0 به این سوگیری، اثر خوش‌بینی میگن.

اثر خوش‌بینی به این باور اشتباه منجر می‌شه که فرد از بقیه خوش شانس‌تر خواهد بود و حوادث تلخ کمتری رو تجربه میکنه. سوگیری خوش بینی یکی از رایج‌ترین سوگیری‌های شناختیه. تحقیقات نشون می‌ده حدود 80 درصد از کل جمعیت دنیا، دچار سوگیری خوش بینی هستن. خطای خوش بینی، فارغ از  سن و نژاد و ملیت، بخشی از سرشت همه آدمهاست. از تحلیل‌گران مالی گرفته، تا ورزشکارهایی که نسبت به نتیجه مسابقات خوش‌بین هستن، زوج‌هایی که تازگی ازدواج کردن، تا دانش‌آموزانی که در امتحانات پایان ترم شرکت کردن.

آدم‌ها دوست دارن کنترل زندگی و سرنوشتشون رو به دست بگیرن. و تصور اینکه اتفاقاتی مثله مریضی، طلاق، تصادف یا شکست مالی کنترل امور زندگی رو از دست‌شون خارج می‌کنه براشون سخته. برای همین به‌طور ذاتی اتفاقات منفی رو نادیده می‌گیرن.

تاثیر اثر خوش‌بینی در زندگی

یه مقدار خوش بین بودن به زندگی برای همه لازمه. خوش‌بینی باعث می‌شه توانایی‌هامون رو باور کنیم و روی نکات مثبت تمرکز کنیم. اگه باور داشته باشیم که قرار نیست شکست بخوریم و شانس موفقیت‌مون خیلی بیشتره، با انگیزه بیشتری تلاش می‌کنیم و اضطراب و استرس کمتری داریم. این برای سلامت جسم و روح‌مون هم مفیده. طبق مطالعات، خوش‌بینی باعث کاهش افسردگی، افزایش سلامت روانی و افزایش طول عمر می‌شه.

از طرف دیگه خوش‌بینی میتونه منجر به تصمیم‌گیری اشتباه می‌شه. خیلی از اوقات زمانی که برای انجام یه کار در نظر گرفتیم کمتر از زمان لازم بوده و کار دیرتر از اونچه فکر می‌کردیم تموم شده. مثل شب‌های امتحان که خیال می‌کردیم تا قبل امتحان حتما کتابو دوره می‌کنیم اما حتی نرسیدیم کل مطالب رو بخونیم. این سوگیری شناختی برای مدیر پروژه اهمیت بیشتری داره، چون توی زمان بندی کارها و برآورد زمان تکمیل پروژه دچار اشتباه می‌شن.

کارآفرین‌ها و سرمايه‌گذارها هم خیلی دچار سوگیری خوش بینی می‌شن. اغلب کسایی که می‌خوان کسب‌وکار نوپایی رو راه‌اندازی کنن، واقعیت بازار، نیاز مشتری و خیلی موارد دیگه رو دست کم می‌گیرن و فقط با تکیه به توانایی‌های فردیشون فکر می‌کنن می‌تونن کسب‌وکار موفقی رو راه بندازن. اما آمارها نشون می‌ده بیش‌تر کسب‌وکارهای نوپا و کوچیک طی چهار سال اول شکست می‌خورن.

این موارد همه از نمونه تاثیرات سوگیری خوش‌بینی در زندگی شخصی و حرفه‌ای افراد هست. حتما موارد دیگه‌ای هم هست که می‌شه به این لیست اضافه کرد.

چطور از سوگیری خوش‌بینی دوری کنیم؟

با وجود فوایدی که خوش‌بینی داره، نباید اجازه بدیم سوگیری خوش‌بینی باعث بشه نیمه خالی لیوان رو اصلا نبینیم و احتمال خطر و شکست رو نادیده بگیریم. اول از همه باید بپذیریم که احتمال داره ما هم دچار سوگیری خوش‌بینی بشیم و آسیب‌ناپذیر نیستیم.

• یکی از ساده‌ترین کارهایی که می‌تونیم انجام بدیم اینه که نگاهی به زندگی بقیه بندازیم یا با اونایی مشورت کنیم که به هدف‌های ما رسیدن. حتما هستن مواردی که طلاق گرفتن، تصادف کردن یا توی کسب‌وکار شکست خوردن. مطالعات نشون داده این مقایسه احتمال سوگیری خوش‌بینی رو کمتر می‌کنه.
• یه راه دیگه، تکنیک تحلیل پیش از مرگه (premortem). تو این تکنیک کارکنان و اعضای یک پروژه تصور می‌کنن که پروژه شکست خورده. حالا باید دلایل شکست پروژه رو پیدا کنن. با این کار ذهن دچار خوش‌بینی نمی‌شه و بهتر می‌تونه رویدادهای منفی رو پیش‌بینی و مسایل رو ارزیابی کنه.
• بدترین حالت ممکن رو تصور کنین. یه فهرست کوتاه از مواردی تهیه کنین که دردسرساز می‌شن و نمیذارن برنامه‌هاتون طبق انتظار پیش برن.

جمع‌بندی

اگه انسان‌ها به آینده خوش بین نبودن، هیچوقت رویاهاشون رو دنبال نمی‌کردن و یا کارهای جدید رو امتحان نمی‌کردن. اما نباید زیاده‌روی کرد. قبل از تصمیم‌گیری خوب فکر کنین، از اهل فن و متخصص‌ها راهنمایی بگیرین. خوش‌بینی باید به موفقیت توی زندگی و کسب‌وکار کمک کنه نه اینکه مانعش بشه. هروقت احساس کردین دچار سوگیری خوش‌بینی شدین، کمی مکث کنین، احتمالات مثبت و منفی رو یه جا تصور کنین و فکر کنین برای جلوگیری از احتمالات منفی چه‌کار می‌تونین انجام بدین.