چند روز پیش بود که یکی از همکاران قدیمی‌ام بهم زنگ زد و گفت که تازه یه کسب و کار کوچک تاسیس کرده. گفت که یکی از کارمندانم بهم گفته لازمه تفکر انتقادی داشته باشیم تا موفق بشیم. بحثمون درباره اینکه تفکر انتقادی چیه و چه تاثیری روی بیزینس داره برای من جالب شد. فکر کردم بد نیست نتیجه صحبت‌هامون رو با شما هم به اشتراک بذارم.

تفکر انتقادی چیست؟

تو تفکر انتقادی ما از اون چیزی که می‌خونیم، می‌شنویم و می‌نویسیم، ساده نمی‌گذریم. بلکه با سوال تفسیر، ارزیابی و قضاوت، مسائل رو زیر سوال می‌بریم و سعی می‌کنیم نگاه عمیق‌تری بهشون داشته باشیم. اصطلاح انتقاد (critical) از کلمه یونانی kritikos به معنی «قادر به قضاوت یا تشخیص» اومده.

به زبون ساده تفکر انتقادی یعنی بر اساس اطلاعات قابل اعتماد یه قضاوت خوب داشته باشیم. تفکر انتقادی به معنی منفی‌گرا بودن و تمرکز بر عیوب نیست، بلکه تو این تفکر سعی می‌کنیم افکارمون رو به وضوح ببینیم تا اگر موضوع مشکلی داشت، بفهمیم. مخصوصا اگه قراره به عنوان مدیر یا کوچ توی تیم باشید و نیاز باشه مهارت‌های کوچینگ رو بلد باشید.

اصول تفکر انتقادی

خیلی‌ها فکر می‌کنن بعضی افراد تفکر انتقادی توی خونشونه و ذاتا بلد هستن چطور چطور منتقدانه فکر کنن. ولی کسی با این طرز تفکر متولد نمی‌شه، این ویژگی رو افراد با تمرین و تمرکز کردن یاد می‌گیرن و با تکرار توش حرفه‌ای می‌شن. یادتون باشه که تفکر انتقادی بیشتر با استدلال همراهه. تفکر انتقادی یه فراینده که از 6 تا اصل تبعیت می‌کنه.

1. شفاف‌سازی (Clarify)

شفاف سازی متن و هدف بهتون کمک می‌کنه روی تفکرتون تمرکز کنین و درگیر حاشیه نشید. برای این کار لازمه چندتا سوال از خودتون بپرسین:

• مشکل اصلی و موضوع چیه؟
• هدف چیه؟
• اطلاعات کافی رو دارم؟

2. پرسش (Question)

پرسش درباره منابع موجود تو تفکر انتقادی خیلی مهمه. به خصوص وقتی که از الگوریتم‌های جستجوی وب استفاده می‌کنین.

3. شناسایی (Identify)

توانایی شناسایی استدلال بهتون کمک می‌کنه نکات اصلی در منبع رو پیدا کنین. این بخش بهتون کمک می‌کنه بفهمین مردم چطور تفکرشون رو سازماندهی کردن و استدلالی بهتر ارائه بدین.

4. تجزیه‌وتحلیل (Analyze)

واسه نشون دادن تفکر انتقادیتون، باید بتونین به دقت منابع، استدلال‌ها، نظریه‌ها و فرآیندها رو بررسی کنین و توضیح بدین. باید همه چیز رو تجزیه و تحلیل کنین تا بفهمین چجوری کار می‌کنه و استدلال بیارین.

5. ارزیابی (Evaluate)

کسی که تفکر انتقادی داره باید بتونه استدلال و شواهد رو ارزیابی کنه. تو ارزیابی متوجه نقاط قوت و ضعف منبع میشین.

6. ایجاد یا سنتز (Create یا Synthesize)

یاد بگیرین که شواهد و استدلال‌های مختلف رو جمع کنین و از توش یه استدلال واسه خودتون بسازین. ایجاد استدلال یعنی استدلال و ادعاها رو کنار هم جمع کنیم و ازش یه استدلال بسازیم.

مهارت‌های تفکر انتقادی

در جواب به سوال: «چطور به صورت انتقادی فکر کنیم؟» لازمه مهارت‌های این نوع تفکر رو داشته باشین. برای این کار باید بتونین به صورت سیستمی و هدفمندانه سوال بپرسین، اطلاعات رو آنالیز و ارزیابی کنین و در آخر استدلال‌تون رو بسازین. برای اینکه تفکر انتقادی داشته باشین لازمه از خودتون سوالات زیر رو بپرسین:

• نویسنده مطلب چه کسیه؟ آیا تو این زمینه متخصصه؟
• چی می‌گه؟ استدلالش مشخصه؟ می‌تونه مطالب رو خلاصه کنه؟
• کی این حرف رو زده؟
• این اطلاعات کجا منتشر شده؟ مقاله آکادمیکه؟
• چجوری استدلال کرده؟

تو تفکر انتقادی لازمه سوگیری‌های شناختی رو بشناسید و به تعصبات و انحراف خودتون هم آگاه باشین. برای این باید از خودتون بپرسین:

• فقط به چیزهایی که به نفعمه توجه کردم؟
• استدلالم بر اساس شواهده؟
• اگر شخص دیگری این استدلال رو میاورد، قبول می‌کردم؟

کلام آخر

برای درک بهتر موضوع بازی پرطرفدار این روزها یعنی مافیا رو مثال میزنم. تفکر انتقادی، همون تفکریه که افراد توی بازی مافیا دارن. افراد سعی می‌کنن ایرادات هم رو پیدا کنن و چیزهای که منطقی هستن رو تایید کنن و بعد از تجزیه و تحلیل همه چیز، فکت و استدلال‌شون رو بگن.

حالا همین تفکر رو بیارید توی کسب و کار. حتما شاهد تحول رفتار حرفه ای خودتون میشید.