تا حالا تو اینستاگرام یا تلگرام ویدیوهای آموزشی دیدین که دروغ باشه. یا خبری رو پخش کنن که حقیقت نداشته باشه؟ اکسپلور من همه‌ش درباره فوتباله، شده که مثلا توی یکی از پیج‌های تیم مورد علاقه‌م نوشتن که فلان ستاره فوتبال رو خریدن. بعدا مشخص شده که این خبر جعلی و دروغ بوده. مسئله مهم اینه که، برای این که اخبار درست رو از نادرست تشخیص بدیم لازمه که تفکر انتقادی داشته باشیم. این روزها هر کسی می‌تونه یه خبر دروغ بسازه، همین تفکر انتقادی رو سخت کرده. چون منابع معتبر خیلی کم شدن و باید تو انتخاب منابع دقت کنین.

چرا باید منابع اطلاعاتی را زیر سؤال ببریم؟

زیر سوال بردن منابع اطلاعاتی یکی از اصول تفکر انتقادیه. از اونجایی که همه ی منابع معتبر و دقیق نیستند باید اون‌ها رو زیر سوال ببریم تا اشتباه نکنیم. این کار بهمون کمک می‌کنه منبع قابل اعتمادی پیدا کنیم و درک صحیح‌تری نسبت به دانش فعلی جهان داشته باشیم. بدون داشتن منبع معتبر، تفکر انتقادی خیلی سخت و حتی غیر ممکنه. حالا از کجا بفهمیم منابع اطلاعاتی ما معتبر هستن.

فرآیند شناسایی منبع تفکر انتقادی

1) شناخت هدف منبع اطلاعاتی

همه‌ی منابع اطلاعاتی واسه یه هدف ساخته نشده‌اند. بعضی‌ها هدف‌شون اطلاع رسانی و برخی هدف‌شون سرگرمی و تبلیغه. با شناسایی منابع می‌تونیم در مورد مفید بودنش تصمیم‌گیری کنیم. برای مطمئن شدن از اعتبار منبع، باید هدف از تولیدش رو پیدا کنیم. سوالات زیر تو این زمینه بهتون کمک می‌کنه:

• منابع اطلاعاتی به مخاطب موردنظرش اشاره کرده؟
• منبع از نظرات یک ایدئولوژی، شخص، دولت یا سازمان خاص پشتیبانی می‌کنه؟
• آیا هدف منبع برانگیختن یک واکنش احساسی قویه؟
• آیا منبع اطلاعاتی به نحوی از زبان فنی و توصیفات پیچیده استفاده می‌کنه که به نظر می‌رسه به جای مخاطب عام، متخصصان را هدف قرار داده؟
• آیا منبع زبان آکادمیک داره؟ از لحن محاوره یا عامه‌پسند استفاده می‌کنه؟

2) ارزیابی دقت منبع اطلاعاتی

واسه تصمیم گیری درباره دقیق بودن یه منبع می تونین از خودتون بپرسین:

• شواهد و اظهارات ذکرشده تو منبع رو می‌توان با سایر منابع موثق تطابق داد؟
• آیا منبع اطلاعاتی از اظهارات یا مشاهداتی پشتیبانی می‌کنه که آشکارا نادرست یا اشتباه‌اند؟
• آیا منبع به صورت انتخابی فقط یک طرف موضوع رو بررسی می‌کنه؟
• حس می‌کنین شواهد یا اطلاعات مهمی تو این منبع آورده نشده؟

3) بررسی جدید بودن منابع اطلاعاتی

برای این کار از خودتون بپرسین:

• با توجه به سطح علمی و فنی من، منبع واسه‌م جدیده؟
• بحث‌ها و استدلال‌های کنونی جهان رو پشتیبانی می‌کنه؟

4) ارزیابی مرتبط بودن منبع اطلاعاتی

برای این کار لازمه به سوالات زیر جواب بدین:

• منبع تو پاسخ به سؤالم کمکی می‌کنه؟
• آیا منبع به درک من از این موضوع اضافه می‌کنه؟
• آیا پیش‌زمینه‌های دخیل تو منبع با سؤالم مرتبطه؟
• تعاریف، روش‌ها و تفاسیر ذکر شده تو منبع، واسه حوزۀ تحقیقاتیم مناسبه؟

5) بررسی صلاحیت و اعتبار نویسنده

وقتایی که نویسنده قابل اعتماد نباشه، کسی هم به حرف‌هاش اعتماد نمی‌کنه. نویسنده باید دانش کافی برای صحبت درباره موضوع رو داشته باشه. هر چند که این روزها افرادی با سطح پایین این مطالب رو می‌نویسن یا از یه جای دیگه کپی می‌کنن. همین تفکر انتقادی رو سخت کرده. برای مطمئن شدن از صلاحیت نویسنده لازمه از خودمون بپرسیم:

• نویسنده در حوزۀ مورد نظر متخصصه؟
• نویسنده مدرک تحصیلی داره؟
• نویسنده اثر دیگه ای نوشته که توسط متخصصان این حوزه بررسی و تأیید شده باشه؟
• آیا نویسنده یک علاقه‌مند آماتوره که آثارش فقط در شبکه‌های اجتماعی و وبلاگ‌ها پیدا می‌شه؟
• آیا نویسنده به نهاد، دولت یا گروه خاصی وابستگی داره؟
• آیا نویسنده از نهاد خاصی تأمین مالی می‌شه؟
• آیا وابستگی نویسنده می‌تونه بر قابلیت اطمینان منبع تأثیر بذاره؟
• منبع را چه ناشری منتشر کرده؟ اصلا قابل اعتماده؟

کلام آخر

تفکر انتقادی بهمون می‌گه وقتی سوالی برات پیش میاد از هر کسی و هر منبعی جواب قبول نکن. خیلی وقت‌ها اخبار و گفته‌ها با جانب داری مطرح میشن یا منبعشون غیر معتبره. بررسی هدف، دقت، جدید بودن و صلاحیت نویسنده بهمون کمک می‌کنه منابع معتبر و فیک رو تشخیص بدیم و به منبع صحیح تکیه کنیم.